Juan Crisóstomo Arriaga musikaria Bilboko Somera kaleko 12. zenbakian dagoen higiezinaren laugarren pisuan jaio zen, 1806ko urtarrilaren 27an. Hogei urte geroago, Parisen hil zen, partitura bikain batzuk idatzi ondoren. Montmartreko hilerriko hobi komun batean lurperatu zutenean, kide eta aditu gutxi batzuek soilik ezagutzen zuten haren lana. Hainbat urte geroago aitortu zen mundu osoan haren konposizioen balioa, bere bizitza laburrean sortu zituen hogei obratik gora jada galduta zeudenean.
Musikariari omenaldia
1906ko urtarrilaren 25ean, musikariaren jaiotzaren 100. urteurrena zela-eta, Bilboko alkate demokrata-liberal Gregorio Balpardak herritarrei jakinarazi zien ospakizun batzuk egin nahi zituela “bere aberriaren izena gorenera eraman zuen hiribilduko seme ospetsua miretsi eta gogoratzeko omenaldi” gisa. Horretarako, jardueren egitarau bat prestatu zuten, non, ekitaldien artean, haren musikaren zenbait interpretazio eta hitzaldi batzuk egiteaz gain, Francisco Durriori enkargatutako monumentu baten lehen harria jarri zen (Udalak monumentu hori egiteko deitutako lehiaketa irabazi zuen Durriok).
Paco Durrio Gauguinek margotua
Lehengo saiakera
Lehen harria 1906ko urtarrilaren 27an jarri zen, Campo Volantin pasealekuaren hasieran zegoen lorategi txiki batean. Ez zegoen arrazoi berezirik toki hori aukeratzeko, pasealeku publiko ezagun batean zegoen, besterik gabe. Eta halaxe hasi zen prozesu asaldatu bat, atzerapenez, etenez, monumentuaren proportzioetako aldaketaz, arte-elkarteen protestaz, eta eskultorearen eta Udalaren arteko ulertezintasunez betea. Durriok konpromisoa hartu zuen lana denbora jakin batean eta aurrez ezarritako diru-kopuru zehatz baten truke egiteko, baina berehala ikusi zen epea laburregia eta diru-kopurua txikiegia zirela.
Durriok monumentuaren granitozko oinarria egin zuen lehenik, baina ezin izan zuen ordaindu brontzezko eskulturaren kostua; hala, entregatzeko epea luzatzea eta aurrekontua handitzea eskatu zuen, baina ez zuenez behar adina lortu, azkenean, obrari uko egin zion:
“Pikutara bidali du Bilboko monumentuaren kontu hori, denbora mugatu nahi ziotelako. Esan du ez duela onartuko kontratista baten moduan tratatzerik, eta uste dut horretan arrazoia duela”, idatzi zuen Ignacio Zuloagak.
Hainbat gutun eta dokumentu idatzi zituzten kexatzeko, baina ez zuten ezertarako balio izan: lanak sine die etenda geratu ziren 1914an
Proiektua berriro martxan
1920ko hamarkadaren amaieran, Udalak berriz heldu zion monumentuaren gaiari proiektu berri batekin, oraingoan Durrio gabe, Arkitektura, Parke eta Lorategi Zerbitzuaren ekimenez. Artisten kolektiboak protestei berriz ekin zienez, kontua ez zen aurrera atera, baina gogora ekarri zen Hiribilduak musikariarekiko ordaindu gabeko zorra zuela. Hiru hamarkadaz hainbat nahigabe eta zailtasun ekonomiko-administratibo izan ondoren, Durriok enkargua amaitu ahal izan zuen Udalera lehen aldiz errepublikanoak iritsi zirenean, epeak eta aurrekontuak egokituz.
Durriok 65 urte zituen jada, eta, brontzezko eskultura egiteko, ez zuen lantegi egokirik Saint-Prixen, Paristik gertu. Hala, Valentín Dueñas eskultoreak lagundu zion: egilearen jarraibide zehatzei jarraituz, pieza Madrilen zuen estudioan gauzatu zuen.
Artelana
Formalki, monumentuak ondo bereizitako bi atal ditu: pikar berdedun Ávilako granito arrosaz eraikitako idulkia, eta, haren gainean, Euterpe musikaren musaren eskultura, sutan urreztatutako brontze matean egina.
Kokapena eta ordezkapena
Monumentua 1933ko abuztuaren 13an inauguratu zuten, Casilda Iturrizar parkeko pergolan. Parkeko pergolan instalatu zutenean, zuzenean lurraren gainean jarri zuten, belarrak haren oina ukitzen zuela.
Halaxe mantendu zen Arte Ederren Museoa 1945ean inauguratu zen arte, orduan erabaki baitzuten museoaren eraikinaren atzealdera eramatea.
Ordutik monumentua inguratzen duen putzua ez zegoen Durrioren jatorrizko ideian, eta une horretan planteatu zen, multzo artistikoa babesteko eremu gisa, baina baita eskultoreak nahi zuen kokapenera hurbiltzeko ere: “lautada zabal batean, zuhaitzetatik urrun; hala, handitasun guztia ordenatuko da”.
1949an, erabaki politiko tamalgarri batengatik, brontzezko eskulturaren ordez antzeko beste musa bat jarri zuten, Enrique Barrosek egina. Musa berriak stola bat (erromatar andre handi baten soineko luzea) zeraman jantzita, gerrian patagium batekin (gerrikoa), oinazearen tentsio-adierazpen txikiagoa zuen eta harriz egina zegoen.
Alabaina, hutsegitea 1975ean zuzendu zuten, Durrioren obra berreskuratzean.
Multzoaren interpretazioa argia da, uztartzen dituen elementu sinboliko eta historizistak kontuan hartuta. Euterpek, Arriagaren heriotza ezagutzean, bere oinazea zeruraino helarazi eta lirari bi eskuekin eusten dion bitartean, bere bularraren kontra gogor jotzen du. Tentsio hauskor batek zeharkatzen du irudia: musak bere gorputz biluzia luzatzen du bere dantzari-oinen behatz-puntetan jarrita, eta goiko aldea okertzen du aurpegia zeruaren aurka jartzeko. Alabaina, irudiaren garaiera dela-eta, inork ezin du ikusi haren aurpegiera lasaia. Biluztasunak musikaren garbitasunari egiten dio erreferentzia; lirak, berriz, artistaren erremediorik gabeko galera ikusita, negar egiten du, eta haren malkoak emakumearen gorputzean behera erortzen dira, idulkiaren gainera, Betiereko Esfingearen aurpegian, zeinak, begiak itxita, kontzentratuta entzuten baitio uraren antzinako soinuari, eskuak zabalik hartuz.
Memorialen esparruan, Arriagaren omenezko obra honek bazuen berritasun bat: ez zen inon agertzen omendutako artistaren irudia edo aurpegia; aitzitik, zeharka oroitzen zen, gizabanakoa alde batera utzi eta haren obra aipatuz. Memorialetan, ordura arte, ohikoa zen omenduaren irudi bat egitea, aurpegiera errealistak izan beharrean irudimenezkoak izan arren.
En marzo de 1905 se elevó al Ayuntamiento de Bilbao una moción para erigir un monumento en homenaje a Arriaga, con motivo del centenario de su nacimiento, que se iba a cumplir en enero de 1906. Al concurso se presentaron diversos artistas, entre ellos Nemesio Mogrobejo, Quintín de Torre e Higinio Basterra. Sin embargo, el proyecto ganador fue el de Francisco Durrio, el cual se había presentado fuera de plazo. En enero de 1906 se colocó la primera piedra del monumento en el Paseo Campo de Volantín, pero fue un acto meramente formal, para festejar el centenario del músico, pues el diseño estaba aún por definir.
El contrato se firmó el 13 de enero de 1907, con compromiso de finalización para el 27 de enero de 1908. Al poco tiempo de esta fecha Durrio marchó a París, estableciéndose en esa ciudad. Incapaz de acabar el proyecto en el plazo señalado, solicitó una prórroga, que le fue admitida. Se estableció la nueva fecha en el 31 de diciembre de 1909.[1]
[Tampoco esta nueva fecha fue respetada por Durrio. Finalmente, en 1911 el artista presentó el pedestal y la figura en París. El ayuntamiento de Bilbao comenzó a impacientarse, apremiando al artista. Numerosas personalidades artísticas de la capital vizcaína salieron en defensa de Durrio: Aurelio Arteta, el propio Quintín de Torre (que había competido con Durrio para la realización del proyecto), Antonio de Guezala, Gustavo de Maeztu y Ángel Larroque firmaron un escrito conjunto en el que solicitaban al consistorio no apremiar al artista. Llegado el año 1932, y viendo el ayuntamiento que el monumento no acababa de realizarse, decidió que fuera un discípulo de Durrio, Valentín Dueñas finalizara la obra, según la concepción de aquel.[2][1
]El monumento no se hizo realidad hasta 1933; para entonces, el lugar inicialmente previsto en Campo de Volantín se había ocupado con edificios, por lo cual se eligió otra ubicación en el parque Casilda Iturrizar, más en concreto en la zona de la Pérgola. Para celebrar la inauguración, el sábado 12 de agosto de 1933 la Orquesta Sinfónica de Bilbao dio un concierto en el Teatro Buenos Aires de Bilbao,[2] y la Banda Republicana de Madrid dio sendos conciertos el sábado 12 y el domingo 13.[1] Por fin, en la mañana del domingo 13 de agosto se presentó la obra. Estuvieron en el acto, entre otros, el alcalde de Bilbao Ernesto Ercoreca Régil; el autor, Francisco Durrio, con su esposa; así como el autor material de la obra, Valentín Dueñas. Por la tarde la celebración se cerró con una corrida de toros. Y el viernes 18 la Asociación de Artistas Vascos homenajeó a Durrio en el Chacolí Popular de Archanda.[1]
El emplazamiento del monumento no resultó convincente, y poco después fue trasladado a otra zona del parque, detrás del Museo de Bellas Artes.
La obra representa la figura desnuda de Euterpe, musa de la música, que llora la temprana muerte de Arriaga. Sujeta una lira contra su pecho, de la que mana agua. Elevada sobre la punta de los pies, eleva el rostro hacia las alturas. La base del monumento acoge unas figuras meditando, de cuya boca mana el agua, así como varios pájaros en un pentagrama.[2][1]
En 1948 el diario La Gaceta del Norte comenzó una campaña en contra del monumento, arguyendo que el que la figura de la musa estuviera desnuda avivaba bajas pasiones. Finalmente el consistorio cedió, y la escultura de Euterpe fue retirada del lugar, depositándose en los almacenes del cercano museo.
Para sustituir a la figura de Durrio se recurrió al artista Enrique Barros, quien realizó una figura, en similar actitud, sujetando una lira, pero vestida.[3][2]
Finalmente, en la primavera de 1975 el Ayuntamiento decidió devolver a la desnuda figura a su lugar original, quedando depositada en un sótano esta vez la figura vestida de Barros.
En 1999 una definitiva restauración de todo el conjunto ha permitido que el monumento luzca tal y como lo concibió Durrio, con el agua brotando a través de la lira de la musa, a modo de lágrimas por el fallecimiento del insigne músico.
Recientemente, la figura vestida de Euterpe ha sido colocada en el centro de una fuente, que decora una de las plazas surgidas en la remodelación de los márgenes de la ría llevados a cabo en los últimos tiempos en la capital vizcaína, en concreto en el final del paseo de Uribitarte.[3][2]
Euterpe (en griego Ευτέρπη, «La muy encantadora» o «la de agradable genio») es la musa del arte de tocar la flauta.[1
iruzkinik ez:
Argitaratu iruzkina